Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Telif Hakkı Ödeme Esasları ile Telif Hakkı Sahiplerinin ve Yapımcıların Haklarını Koruma Esas ve Usülleri Yönetmeliği
Resmi Gazete Yayın Tarihi : 28 Temmuz 1996
Resmi Gazete Sayısı : 22710
Amaç
Madde 1 - Bu Yönetmeliğin amacı, radyo ve televizyon kuruluşlarının yayınlarında yer verdikleri eserler için telif hakkı sahiplerine yapacakları telif hakkı ödemelerinin esaslarını tespit etmek ve telif hakkı sahipleri ile yapımcıların mali haklarının korunma esas ve usullerini düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2 - Bu Yönetmelik, radyo ve televizyon kuruluşlarının yayınlarında yer verdikleri ve 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre; sahibinin hususiyetini taşıyan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar, sinema eseri sayılan fikir ve sanat mahsulleri için telif hakkı sahiplerine yapacakları telif hakkı ödemelerinin esasları ile telif hakkı sahiplerinin ve yapımcıların mali haklarının korunma esas ve usullerini kapsar.
Hukuki Dayanak
Madde 3 - Bu Yönetmelik, 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanunun 37 nci ve 40 ıncı maddeleri uyarınca hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 - Bu Yönetmelikte geçen deyimlerden;
1) Üst Kurul: Radyo ve Televizyon Üst Kurulunu,
2) Radyo yayını : Elektromanyetik dalgalar ve diğer yollarla halkın doğrudan alması maksadıyla yapılan ses yayınlarını,
3) Televizyon yayını : Elektromanyetik dalgalar ve diğer yollarla halkın doğrudan alması maksadıyla yapılan hareketli veya sabit resimlerin sesli veya sessiz, kalıcı olmayan yayınlarını,
4) Yayıncı : Kamu tarafından izlenmesi için radyo-televizyon program hizmetleri tertip eden ve ileten veya bir üçüncü tarafa iletilmesini sağlayan özel ve tüzel kişileri,
5) Reklam : Bir ürün veya hizmetin satın alınması veya kiralanmasını sağlamaya; bir davayı veya fikri yaymaya veya reklamcının istediği başka etkileri oluşturmaya matuf, bir bedel karşılığı veya benzeri mülahazayla reklamcıya iletim zamanında tahsis edilen, kamuya yönelik duyuruları,
6) Program kanal adı (Logo) : Yayın lisans başvuru formunda radyo televizyon kuruluşu tarafından belirtilen çağrı işaretini,
7) Müzik yapımcısı : Kaset ve kompakt disk gibi ses taşıyıcıları üzerine kaydedilebilen müzik yapımlarını üreten, meydana getiren gerçek ve tüzel kişileri,
8) Telif hakkı sahibi : Yazar, besteci, düzenlemeci gibi fikir ve sanat alanlarında eser yaratan gerçek kişiyi,
9) Kuruluş : Kamu ve özel radyo ve televizyon kuruluşlarını,
10) Yönetmelik : Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Telif Hakkı Ödeme Esasları ile Telif Hakkı Sahiplerinin ve Yapımcıların Haklarını Koruma Esas ve Usulleri Yönetmeliğini,
11) TRT Kurumu : Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunu,
12) Eser (Fikir ve sanat eseri) : Sahibinin hususiyetini taşıyan ve 5846 sayılı Kanun uyarınca ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar, sinema eserleri sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulünü,
13) Eser sahibi : Fikir ve sanat mahsulünü meydana getireni,
14) İşlenme : Diğer bir eserden istifade suretiyle meydana getirilen fikir ve sanat eserlerini,
15) Fikri haklar : Fikir ve sanat eserleri üzerinde, sahiplerinin haiz oldukları 5846 sayılı Kanun dairesinde himaye edilen mali ve manevi menfaatleri,
16) Birlikte hak sahipliği : Birlikte meydana getirdikleri eser üzerinden birden fazla kimsenin haklara sahip olmasını,
17) Manevi haklar : Eser sahiplerinin; eserin umuma arz edilme, yayınlanma zaman ve tarzını tayin etme, şeref ve itibarın korunması ve eserde değişiklik yapılmasını menetme haklarını,
18) Mali haklar : Eser sahiplerinin; alenileşmemiş bir eserden her ne şekil ve tarzda olursa olsun münhasıran faydalanma ve alenileşmiş bir eserden mali haklar itibariyle münhasıran faydalanma hakları ile işleme, çoğaltma, yayma, temsil, radyo-televizyonla yayın haklarını bizzat kullanma veya sözleşme ve tasarruflar yoluyla başkalarına devretme ve/veya kullandırma haklarını,
19) Alenileşmiş eser : Eser üzerinde hak sahibi olanların kendi rızalarıyla umuma arz edilen fikir ve sanat mahsullerini,
20) Çoğaltma hakkı : Bir eserin aslını veya işlenmelerini kısmen veya tamamen çoğaltma hakkını,
21) Yayma hakkı : Bir eser, onun aslından veya işlenmesinden çoğaltma ile elde edilmiş nüshalarını dağıtmak, kiralamak veya satışa çıkarmak ya da bir biçimde ticaret konusu yapmak ve bu yoldan fayda sağlamak hakkını,
22) Yayımlanmış eser : Bir eserin aslından çoğaltma ile elde edilen nüshalarının hak sahibinin rızası ile satışa çıkarılmış yahut diğer bir şekilde ticaret mevkiine konulmak suretiyle umuma arz edilmiş fikir ve sanat mahsullerini,
23) Yayımlayıcı (yayınlayan) : Eseri, mevzuata göre umuma arz eden kişiyi,
24) Radyo ve televizyon ile yayın hakkı : Bir eserden, onun asıl veya işlenmelerini radyo veya buna benzeyen ve işaret, ses, yahut resim nakline yarayan teknik tesislerle yaymak; böylece yayılan eserleri diğer bir radyo teşekkülünden naklen alarak ister telli, ister telsiz olsun yaymak veya hoparlör yahut buna benzeyen ve işaret, ses yahut resim nakline yarayan diğer teknik tesislerle umumi mahallerde temsil etmek suretiyle faydalanma haklarını,
25) Sözleşme ve tasarruflar : Hak sahiplerinin kendilerine mevzuatla tanınan mali hakları; süre, yer ve muhteva itibariyle mahdut veya gayri mahdut, karşılıklı veya karşılıksız olarak başkalarına devretmelerine, mali hakları kullanma maksadıyla başkalarına bırakmalarına ilişkin muameleleri,
26) Ruhsat : Mali hakların sadece kullanma maksadıyla yalnız bir kimseye mahsus olarak veya mali hak sahibinin başkalarına da aynı ruhsatı vermesine mani olmayacak şekilde başkalarına bırakılmasını,
27) Meslek birlikleri : Hak sahiplerinin mevzuata ve yetki belgesine göre; temsili, ortak çıkarlarının korunması, haklarının takibi, şikayetlerinin yapılması, telif haklarının tahsili ve dağıtılması gibi hususlarda görev ve yetki sahibi kuruluşları,
28) İşletmeci : Eserlerin toptan veya perakende dağıtımını, alım/satım ve kiralama işini yapan veya birden çok kişinin seyretmesi veya dinlenmesi için umuma açık veya benzeri salonu işleten veya kablolu yayın yapan kişiyi,
29) Eserlerin işaretlenmesi : Plaklar, ses kasetleri, sinema filmleri, video bant ve kasetleri ile disk ve disketlerin üzerlerine üreten veya ithal edenlerce yıl, il, yayımcı kodlarıyla yayıncı rumuzu ve yayın numarası, seri numarası gibi bilgilerin etiket halinde ve Kültür Bakanlığınca bastırılan bandroller halinde yapıştırılması işlemlerini,
30) Bandrol : Eserlerin şerit, kaset ve dış ambalajı üzerine yapıştırılan ve üzerinde Kültür Bakanlığı ile işletme belgesi sahibinin özel işaret ve seri numarası bulunan etiketi,
ifade eder.
Telif ve Yapımcı Hakları
Madde 5 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kuruluşlar, yayınlarında yer verdikleri eserler için telif hakkını, Üst Kurulca tespit edilen esaslara göre telif hakkı sahiplerine ve/veya mevzuatına göre ilgili meslek birliğine öderler. Radyo ve televizyon yayınlarında yer alan eserlere ilişkin olarak, telif hakkı sahipleri ile yapımcıların ilgili mevzuatla tanınmış mali hakları, bu Yönetmelikte düzenlenen esas ve usullere göre korunurlar.
Korunma Usulü
Madde 6 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, telif hakkı sahipleri, yapımcılar ve/veya meslek birliği tarafından kuruluşlar hakkında Üst Kurula yapılan, telif hakkının veya yapımcı hakkının kendilerine ödenmediği, Yönetmelik kapsamında korunan mali hakların ihlal edildiği, Üst Kurulca öngörülen yükümlülüklere riayet edilmediği şeklindeki şikayetler; taraflar arasındaki sözleşmelerde belirlenen esaslara, bu Yönetmeliğe ve ilgili mevzuat hükümleri ile Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası antlaşmalara göre Üst Kurulca incelenir.
Şikayet üzerine, gerekirse taraflardan belge ve açıklamalar istendikten sonra yapılan inceleme neticesinde Üst Kurulca; telif hakkını veya yapımcı hakkını ödemediği, bu Yönetmelik kapsamında korunan mali hakları ihlâl ettiği, bu Yönetmelikte öngörülen yükümlülükleri yerine getirmediği, bu Yönetmelik hükümlerine uymadığı tespit edilen kuruluşlar hakkında Üst Kurul tarafından, bu Yönetmelikte ve 3984 sayılı Kanunda öngörülen işlemler yapılır, müeyyideler uygulanır.
Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, ilgililerin yayından itibaren geçecek bir yıllık sürenin bitiminden bir ay öncesine kadar yapacağı şikayetler Üst Kurulca incelenir ve bu sürenin bitiminden sonraki şikayetler işleme konulmaz.
Sözleşme ve Tasarruflar
Madde 7 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, tarafların aralarında aktettikleri sözleşmede belirlediği esaslar, öncelikle nazari itibara alınır.
Kuruluşların Yükümlülüğü
Madde 8 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, radyo ve televizyon yayınlarında yer verdikleri eserlere ilişkin olarak kuruluşlar,
a) Telif hakkı sahipleri ile yapımcıların, mevzuat ve Yönetmelikle korunan mali haklarına riayet etmekle, telif ve yapımcı haklarını ödemekle, Üst Kurulca bu Yönetmelikte öngörülen yükümlülükleri yerine getirmekle ve Türk müzik sektörünün gelişimine katkıda bulunmak ilkesinden hareketle müzik yapımcıları ve telif hakkı sahiplerinin haklarını tanımak ve ihlâl etmemek esasına uygun surette yayın yapmakla,
b) Telif hakkını ilgili hak sahiplerine ve/veya meslek birliğine, Üst Kurulca bu Yönetmelikle tespit edilen Telif Hakkı Ödeme Esaslarına göre ödemekle,
c) Yayınlarında yer verdikleri eserlere ilişkin bilgileri içeren yayın çizelgelerini, Üst Kurulca ayrıca belirlenerek Resmi Gazete'de yayımlanan esaslar dahilinde düzenlemek ve ibraz etmekle,
d) Yaptıkları yayınlara ve reklamlara, yayınlarında kullandıkları eserlere ve gerçekleşen telif ve yapımcı haklarına ilişkin olarak; her türlü kayıt, sözleşme, makbuz, fatura, ruhsat, işletme, işaretlenme ve bandrol gibi belgeleri, bir yıl müddetle muhafaza ve bunlardan tetkiki gerekli görülenleri de belirtilen süre zarfında Üst Kurula vermekle,
e) Üst Kurulca, şikayet konusu olay hakkında yapılması istenilen açıklamaları, belirtilen süre zarfında Üst Kurula yapmakla,
f) Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre Üst Kurulca yapılan yazılı bildirimin gereklerini, belirtilen süre zarfında yerine getirmekle,
yükümlüdürler.
Televizyon kuruluşları ayrıca, kendilerine ait program kanal adını (logo) yayın süresince yayınlamakla yükümlüdürler.
Tarafların Yükümlülüğü
Madde 9 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında telif hakkı sahipleri, yapımcılar, meslek birlikleri ile kuruluşlar, Üst Kurula vâki her türlü şikayet ve şikayete karşı açıklamaları belgeleriyle yapmak zorundadırlar. Bu zorunluluğa uyulmadan yapılan şikayet ve şikayete karşı açıklamalar nazari itibara alınmaz.
Meslek Birlikleri
Madde 10 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, 5846 sayılı Kanunun 42 nci ve Geçici 5 inci maddelerine göre kurulmuş ve kurulacak olan meslek birlikleri, mevzuata ve yetki belgesine göre; hak sahiplerini temsil etme, ortak çıkarlarını koruma, mevzuatla tanınmış hakların takibi, şikayette bulunma, telif haklarının tahsili ve üyelerine dağıtımı gibi hususlarda taraf teşkil ederler.
Telif Hakkı Ödeme Esasları
Madde 11 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, kuruluşların yayınlarında yer verdikleri tüm eser çeşitleri için yapacakları telif hakkı ödemeleri; kuruluşlarla hak sahipleri ve/veya ilgili meslek birliği arasındaki sözleşmelerinde belirlenen esaslara göre yapılır. Musiki eserlerinin telif hakları, taraflar arasında sözleşme yapılıncaya kadar, aşağıdaki esaslara göre telif hakkı sahiplerine ve/veya ilgili meslek birliğine, kuruluşlar tarafından ödenir.
a) Kuruluşlar, musiki eseri sahipleri meslek birliği üyesi olmayan telif hakkı sahiplerinin telif haklarını kendilerine; Üst Kurulca her yıl Aralık ayında belirlenerek Ocak ayından itibaren uygulanmak üzere yürürlüğe konulacak olan Musiki Eserleri Telif Ücret Tarifesine göre öderler.
b) Kuruluşlar, musiki eserleri meslek birliği üyesi olan telif hakkı sahipleri için musiki eserleri telif hakkını1; Ödeme dönemine ilişkin yayın çizelgeleri, kuruluşlar tarafından ödeme tarihlerinde ilgili meslek birliğine gönderilir.
Bu madde hükmüne göre olan uygulanacak Telif Ücreti Tarife Esasları ile Yönetmeliğin 8 inci maddesine göre uygulanacak olan Yayın Çizelge Düzenleme Esasları, Üst Kurulca belirlendikten sonra Resmi Gazete'de yayımlanır.
Telif ve Yapımcı Sicili
Madde 12 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, Üst Kurulca özel kuruluşlar ve TRT Kurumu hakkında yapılan işlemler ve uygulanan müeyyidelerin işleneceği bir Telif ve Yapımcı sicili tutulur.
Yazılı Bildirim
Madde 13 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, Üst Kurula vâki şikayet üzerine telif hakkını veya yapımcı hakkını ödemediği, bu Yönetmelik kapsamında korunan mali hakları ihlâl ettiği, bu Yönetmelikte öngörülen yükümlülükleri yerine getirmediği, bu Yönetmelik hükümlerine uymadığı Üst Kurulca yapılan inceleme sonucunda tespit edilen kuruluşlara; şikayet konusunun gereğini en geç on beş gün zarfında yerine getirmeleri için Üst Kurulca yazılı bildirim yapılır. Bu bildirimde; yerine getirilmesi ve/veya giderilmesi istenen hususlar, ihlâlin niteliği, ağırlığı ile ihlâlin tekrarı halinde sonuçları açıkça belirtilir.
Müeyyideler
Madde 14 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; bu Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre Üst Kurulca yapılan yazılı bildirimin gereklerini yerine getirmeyen, Üst Kurulca incelenmesi gerekli görülen belgeleri belirtilen süre zarfında vermeyen, istenilen açıklamaları yapmayan, telif veya yapımcı haklarını ödemeyen, bu Yönetmelik kapsamında korunan mali hakları ihlâl eden, bu Yönetmelikte öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyen, bu Yönetmelik hükümlerine uymayan kuruluşlar hakkında, olumsuz sicil kaydı verilmesine Üst Kurulca karar verilir.
Üst Kurul, haklarında olumsuz sicil kaydı verilen özel kuruluşları aynı zamanda, öngördüğü yükümlülükleri yerine getirmediklerinden dolayı, 3984 sayılı Kanunun 33 üncü maddesine göre uyarır. Bu uyarıda ihlâlin niteliği, ağırlığı ve tekrarı halinde sonuçları açıkça belirtilir. İhlâlin tekrarlanması halinde özel kuruluşların izin uygulaması, ihlâlin ağırlığına göre bir yıla kadar geçici olarak durdurulur veya yayın izni iptal edilir.
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun Yükümlülüğü
Madde 15 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu, Yönetmelikte öngörülen hususlara uymakla yükümlüdür. Bu hükümlere uyulmaması ve/veya Yönetmeliğin 13 üncü maddesine göre yapılan yazılı bildirimin gereklerinin yerine getirilmemesi hallerinde Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu hakkında Üst Kurulca verilen olumsuz sicil kaydı kararları, Telif ve Yapımcı Siciline işlenir ve Başbakana bildirilir.
Yönetmelikte Hüküm Bulunmayan Haller
Madde 16 - Bu Yönetmelikte hüküm bulunmayan hallerde; 3984 sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Üst Kurulca kabul edilen yönetmelikler, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, 3257 sayılı Sinema Video ve Müzik Eserleri Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri uygulanır.
Yayın Çizelge Formu
Geçici Madde 1 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, yayınlarında yer verdikleri eserlere ilişkin bilgileri kuruluşlar, bu husustaki uygulama esaslarının Üst Kurulca meriyete konulacağı tarihe kadar Yönetmelik ekinde yer alan EK: 1 ve EK: 2 yayın çizelge formlarında gösterirler.
Musiki Eserleri Telif Ücret Tarifesi :
Geçici Madde 2 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, kuruluşların 31.12.1996 tarihine kadar bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin (a) bendine göre Üst Kurulca belirlenen Telif Ücret Tarifesine göre hak sahiplerine yapacakları telif hakkı ödemelerinde; yayının yapıldığı tarihte geçerli olan asgari işçi ücreti brüt tutarının % 1 oranı esas alınır ve hesaplanan meblağ, eserin bir defalık kullanım karşılığı telif hakkı olarak ödenir.
Reklam Geliri Üzerinden Uygulanacak Oran
Geçici Madde 3 - Bu Yönetmeliğin uygulanmasında, kuruluşların 31.12.1996 tarihine kadar bu Yönetmeliğin 11 inci maddesinin (b) bendine göre brüt reklam geliri üzerinden musiki eseri sahipleri meslek birliğine yapacakları telif hakkı ödemelerinde % 1 oranı esas alınır.
Yürürlük
Madde 17 - Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 18 - Bu Yönetmelik hükümlerini Radyo ve Televizyon Üst Kurulu yürütür.
İLGİLİ YASALARDA SENARYO YAZARININ KONUMU
Av. Sabri Kuşkonmaz
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu;
Türkiye’de senaryo yazarlığı ile ilgili olarak, yasa anlamında temel başvuru kaynağı 5846 sayılı (FSEK) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’dur. Bu kanundaki düzenlemeler sadece senaryo yazarlarına yönelik olmayıp, tüm eser sahiplerinin haklarını ve bu haklara bağlı olarak sorumluluklarını, yükümlülüklerini düzenlemektedir.
Türk Ceza Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu
Temel yasal düzenlemenin yanı sıra, Türk Ceza Kanunu, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu gibi genel kanunların da bazı maddelerinin uygulanması gündeme gelmektedir. Burada sayılan kanunlardan Türk Ceza Kanunu, yazılan senaryoda kişilere yönelik hakaret, iftira gibi kişisel suçların yer alması durumunda veya kamusal suçlar (örneğin devletin sırrının açığa çıkartılması, kamu görevlilerini küçük düşürmek vb.) işlenmesi iddiası hallerinde uygulama alanı bulmaktadır. Medeni kanun ve Borçlar Kanunu ise, FSEK kapsamı dışında kalan alacak davaları, tazminat davaları söz konusu olduğunda senaristin lehine veya aleyhine uygulanabilmektedir. Örneğin, senaristin telif alacağı dışında bir tazminat alacağı söz konusu olduğunda, başvurulacak yasa Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu olabilmektedir. Tersi durumda da, yani senaristin tazminat doğumuna neden olan ve FSEK kapsamına girmeyen bir eylemi olması halinde de, yine bu iki yasanın uygulanması gündeme gelebilecektir.
Sinema Destek Kanunu
Her yıl belli dönemlerde sinemanın gelişmesi için kamusal katkıyı öngören Sinema Destek Kanunu, senaryo çalışmalarına da parasal destek vermeyi düzenleyen hükümler içermektedir. Uygulamada yaşanan bazı sorunlar olmasına ve özellikle destek kararı verilmesi aşamasında sektör temsilcilerinden daha fazla kamusal temsiliyetin olması gibi olumsuzluklarına karşın, sinema ve bu kapsamda senaryo yazarının desteklenmesi olumlu bir adımdır.
Diğer düzenlemeler;
Belirtilen bu yasal düzenlemelerin yanı sıra, Vergi Usul Kanunu’nda her yıl yeniden tespit edilen belli bir orandaki telif gelirinin vergiden muaf tutulması, Türk Ticaret Kanunu’nda haksız rekabetin önlenmesine ilişkin hükümler, Radyo Televizyonların Kurulması ve yayın ilkelerine ilişkin yasada telif gelirinin ödenmemesinin yaptırıma bağlanması gibi düzenlemeler de dolaylı olarak senaryo yazarı ve yazma etkinliği ile bağlantılı yasal metinlerdir.
FSEK’te Kavramlar ;
Yukarda da belirtildiği gibi, senaryo yazarlığı ile ilgili temel başvuru kaynağı olan Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan kavramlar, senarist için önemli bir koruma sağlamaktadır.
a) Eser ; Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musıki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini, ifade eder. Bu tanıma göre de senaryo bir eser olarak FSEK koruması altındadır
b) Eser sahibi ; Eseri meydana getiren gerçek kişiyi, ifade eder. Kısacası, senarist, Yasal anlamda eser sahibidir.
c) İşlenme Eser ; Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nis-petle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsullerini, ifade eder.Senaryo özgün değilse, bir başka eserden yararlanılmışsa, aynı zamanda işlenme eser niteliğindedir. Ayrıca, senaryonun filme çekilmesi de bir çeşit işlenme sayılmaktadır.
d) Derleme Eser ; Özgün eser üzerindeki haklar saklı kalmak kaydıyla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevası seçme ve düzenlemelerden oluşan ve bir düşünce yaratıcılığı so-nucu olan eseri, ifade eder.
e) Tespit ; Seslerin veya ses temsillerinin veya ses ve görüntülerin anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde bir araca kaydedilmesi işlemini, ifade eder.
f) Fonogram ; Sinema eseri gibi görsel-işitsel eserler içindeki ses tespitleri hariç ol-mak üzere, bir icrada yer alan seslerin veya diğer seslerin veya ses temsillerinin tespit edildiği ses taşıyıcısı fiziki ortamı, ifade eder.
g) Bilgisayar programı ; Bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapması-nı sağlayacak bir şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmalarını, ifade eder
h) Arayüz ; Bilgisayarın donanım ve yazılım unsurları arasında karşılıklı etkilenme ve bağlantıyı oluşturan program bölümlerini, ifade eder.
i) Araişlerlik ;bilgisayar program bölümlerinin fonksiyonel olarak birlikte çalışması ve karşılıklı etkilenmesi ve alışverişi yapılan bilginin karşılıklı kullanım yeteneği, ifade eder.
j) Bağlantılı Haklar ; Eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydı ile komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip ol-dukları haklar, bağlantılı haklardır.
k) Komşu Haklar ; eser sahibinin manevi ve mali haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen çalan veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcıları ile radyo televizyon kuruluş-larının sahip oldukları hakları ifade eder.
Senaristin hakları:
a) senarist, sinema eserinin, yönetmen, bestecisi ve diyalog yazarı (diyolag yazarı ayrı ise tabi) birlikte eser sahibidir.
Birlikte eser sahibi olduğu için de, sinema eseri/film ile ilgili tüm işlemlerde mutlak hak sahibidir. Bu haklarını korumak için, işin başında imzaladığı sözleşmelerdeki hükümlere dikkat etmeli. Tüm haklardan, karşılığını almadan vazgeçmemelidir.
b) senarist, eser sahibi olarak öncelikle manevi haklara sahiptir. Manevi haklar eser sahibinin kişiliğine bağlı, devredilmez, vazgeçilmez, hatta yokedilmez mutlak haklardandır. Nedir bunlar;
- öncelikle, filmin kamuya sunulması, sunulma zamanı, biçimi konularında senarist hak sahibidir.
- Filmin afişinde, jeneriğinde senaristin adına yer verilmesi, manevi hak gereği bir zorunluluktur.
- Senaristin izni olmadan senaryoda değişiklik yapılamaz. Bu da manevi haklardandır.
Bu hakların başkaları tarafından çiğnemesi halinde, senarist savcılığa şikayette bulunarak, ceza davası açılmasını sağlayabilir. Hakkı çiğneyen, hapis ve para cezalarına mahkum olur.
c) senarist, mali haklar denen, sözleşme ile ve belli bir bedel karşılığında devredilebilen haklara sahiptir. Bunlar;
- İşleme mali hakkı: Eserin bir türden başka bir türe dönüştürülmesidir. Senarist, işleme hakkı sayesinde, senaryoyu kitap olarak bastırabilir, oyuna dönüştürebilir, diziye dönüştürebilir. Uygun orkestra bulursa operaya dahi dönüştürmesinde bir sakınca yoktur!
- Çoğaltma mali hakkı: Eserin birden fazla kopya olarak basılması, örneğin kitabın basımı çoğaltma hakkına örnektir. Aynı biçimde filmin kopyaları da çoğaltmadır.
- Yayma mali hakkı: Eserin çoğaltılmış örneklerin dağıtımı, satımı yayma hakkı kapsamındadır. Örneğin dvd, vcd formatında çoğaltılan (çoğaltma hakkı kullanılan) filmin bu biçimde satımı “yayma” dır.
- Temsil hakkı: Eserin genele açık yerlerde okunması, gösterimi vb. temsil hakkı anlamına gelir.
- Umuma iletim hakkı: Eserin radyo tv, uydu, kablolu tv gibi araçlarla kamuya sunumuna “umuma iletim hakkı” denir.
Sayılan tüm mali haklara -sözleşme ile devretmemişse- eser sahibi bütün yaşamı boyunca sahiptir. Ölümünden sonraki 70 yıl da mirasçıları tüm mali hakları kullanabilir.
Mali hakların çiğnemesi halinde, yani sözleşme yapılmadan kullanımı, veya sözleşmeye aykırı kullanımı halinde, yine şikayet ile ceza davası açılır. Hakkı çiğneyen hapis ve para cezalarına mahkum olur.
Ceza davası yanı sıra, senarist, hak çiğnemesinde tazminat davası da açabilir. Tazminat davasında, senaryonun rayiç değerinin üç katına kadar tazminat alabilir. Üç kat tazminatın yanında, manevi hak ihlali de varsa, manevi tazminat alabilir. Hem mali hak ihlali için, hem de manevi hak ihlali için tek bir tazminat davası açmak mümkündür. Aynı şey, ceza davası için de geçerlidir. Manevi ve mali hak ihlali birlikte varsa, tek şikayet yeterlidir.
Manevi hak ihlaline bir örnek; senaristin yazdığı senaryonun devamı yazılmış ve bundan dolayı senaristin izni alınmamış ise, “eser değiştirilmiş”tir. Manevi hak çiğnemiştir.
Mali hak ihlaline örnek; senaristin izni olmadan, film senaryosundan dizi film yapılmış ise, “işleme” mali hakkı çiğnenmiştir.
FSEK Dışı Tazminat Davaları:
Medeni Kanun Madde 24’de “Hukuka aykırı olarak şahsiyet hakkına tecavüz edilen kişi, hakimden tecavüzde bulunanlara karşı korunmasını isteyebilir.” Hükmü ile kişilik haklarını hukuki güvence altına almıştır.
Aynı yasanın 24/a maddesiyle de kişilik hakları ihlal edilenlerin dava haklarına yer verilmiştir.
Kişilik haklarının ihlal edilmesi halinde, hakkı ihlal edilen MK. 24 ve 24/a gereğince dava yoluna gidip, ihlal nedeniyle manevi tazminat isteminde bulunabilir. Manevi tazminat BK. madde 47’de düzenlenmiştir; “Şahsiyet hakkı hukuka aykırı olarak bir şekilde tecavüze uğrayan kişi, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat namıyla bir miktar para ödenmesini dava edebilir. Hükmü uyarınca dava açılabilir.
Yukarıda belirtilen hukuksal düzenlemelerden de anlaşılacağı üzere, tazminat için öncelikle “haksız fiil” olması gerekmektedir. Kişilik haklarını ihlal eden bir haksız fiilden dolayı manevi tazminata hükmedilmesi için aranan unsurları şöyle özetleyebiliriz;
-eylem ile kişilik haklarına bir saldırı olmalı,
-eylem hukuka aykırı olmalı,
- hukuka aykırı eylem kusurlu ve zarar doğurucu nitelikte olmalı.
- zarar ile eylem arasında bağlantını bulunmalı.
Kişilik hakları, kişisel varlıklar; kişinin sahip olduğu tüm yaşam deneyimi; eğitimi, onuru, saygınlığı, toplumsal plandaki tüm manevi değerlerinin toplamıdır. Üyesi olduğu ailesi, aile büyükleri de bu anlamda manevi değerlerin içinde tartışmasız olarak yer almaktadır. Eserlerde haber/eleştiri hakkının kamusal yanı ile, kişilik hakkının bireysel yanı birlikte ele alındığında, hukuksal sınırlar aşılmamalıdır..
FSEK Dışı Ceza Davaları ve Sorumluluk
Eserlerde hukuki ihlallerin yanında, bu ihlallerden dolayı cezai sorumluluk ve ceza davası açılması da söz konusu olmaktadır.
Ceza hukukunun temel ilkelerinden birisi “şahsilik ilkesidir”. Bu ilkeye göre, bir suçtan dolayı ancak ve ancak bu suçu işleyene ceza verilir. Bu ilkenin temel dinamiği, bir suçtan dolayı, suçu işleyen kişinin aidiyetinin bulunduğu topluluğun cezalandırılmamasıdır. Ceza hukukunda önemli bir aşamayı ifade eden bu ilke, günümüzde de elbette, ortaya çıkmasına neden olan olaylar yaşanmıyor olsa da, şahsilik yönü itibariyle önemini korumaktadır.
Şahsilik ilkesi uyarınca, eserde, suç oluşturan bir nitelik varsa cezai sorumluluk yönüne gidilirken, fiili işleyenin yaptırıma uğraması gerekir ilkesi nedeniyle, senarist de sorumlu tutulmaktadır.